Stratigraphy of the Upper Jurassic bauxites from Srnetica(western Bosnia)

Najznacajnije paleogeografske promjene u juri Krskih Dinarida tj. na Jadranskoj karbonatnoj platformi (JKP) dogodile su se u gornjoj juri od najkasnijega oksforda do kasnoga titona. Usljed djelovanja sinsedimentacijske, pretežito kompresijske tektonike dotadasnja relativno ujednacena platformna morfologija s najcesce periplimnim okolisima bila je znacajno izmijenjena. Veci dio unutarnje platforme zadržao je dotadasnja periplimna obilježja, pojedini dijelovi bili su izdignuti, drugdje produbljeni, a izrazito plitki ili ranije okopnjeli rubovi platforme tada su potpljeni (DRAGICEVIC & VELIC, 2002 ; VELIC et al., 2002 ; VLAHOVIC et al., 2005). Jedno od vecih emergiranih podrucja na JKP nalazilo se je u danasnjoj zapadnoj Bosni, a unutar njega i Srnetica, gdje su poznata ležista gornjojurskih boksita (VRHOVCIC et al., 1983). VRHOVCIC & MOJICEVIC (1983) navode da su u jugozapadnom krilu jurske antiklinale Donje Crkveno, na okrsenoj podini srednjo-gornjojurskih vapnenaca, na vise lokaliteta, otkrivena boksitna ležista. U krovini boksita autori opisuju donjokredne vapnence. VRHOVCIC et al. (1983) kao najveca ležista u geoloskoj karti izdvajaju Pijetlov vrh, Mrsenac i Djelentusu. Novija terenska i laboratorijska istraživanja ležista Pijetlov vrh potvrdila su od citiranih autora opcenito navedenu gornjojursku starost boksita. Međutim, najnoviji paleontoloski podatci pokazuju njihov nesto stariji stratigrafski položaj pa tako i trajanje emerzijske faze kada su se oni taložili. Opcenito, sve se to događalo tijekom kasne jure. U slijedu gornjojurskih karbonatnih naslaga s boksitima na lokalitetu Pijetlov vrh u podini boksita otkriveni su svijetli, slabo slojeviti do masivni vapnenci – rjeđe ooidno, a pretežito onkoidno-skeletni greinstoni, mjestimice i pekstoni s izraženom kosom slojevitoscu unutar slojeva. Dobro prepoznatljiva zajednica koralja, briozoa, stromatoporida, hidrozoa, puževa, skoljkasa i dr. gradila je manje krpaste grebene na plažnim pijescima potopljenoga žala (shoreface). Te su biolititne tvorevine razarane, a skeleti i bioklasti spomenutih organizama pretaložavani zajedno s plažnim pijescima. Vapnenci su izrazito, cesto i stožasto okrseni pa strse iz boksita. Utvrđena foraminiferska zajednica u vapnencima s Trocholina alpina LEUPOLD, Trocholina elongata LEUPOLD, Protopeneroplis striata WEYNSCHENK, Nautiloculina oolithica MOHLER, Mohlerina basiliensis (MOHLER) i Everticyclammina sp. prema VELIC (2007) određuje oksfordsku starost. Na paleoreljefu opisanih oksfordskih grejnstona taložio se je izvorni materijal za boksit. Boksit je danas tamnocrvene boje, masivan, težak. Dijelom je mikritnog habitusa a dijelom oolitican. Leži na neravnoj podlozi. Vidljiva, ali vjerojatno ne i konacna debljina boksita je oko 8 metara. Nasamom ležistu ne vidi se kontakt s krovinskim vapnencima zbog pokrivenosti terena. Analiziran je kemijski sastav boksita u laboratoriju kompanije MAL u Mađarskoj. Rezultati su prikazani u tablici: KEMIJSKI SASTAV BOKSITA (%) Al2O3 SiO2 CaO MgO Fe2O3 51, 86 11, 58 0, 21 0, 42 18, 33 TiO2 V2O5 ZnO MnO2 Vlaga 2, 17 0, 04 0, 036 0, 18 1, 5 Krovinu boksita također cine vapnenci. Izmjenjuju se ciklusi zagasito sivih madstona, peletnih laminiranih pekstona i skeletno-intraklasticnih pekstona s fenestralnim madstonima. Debljine slojeva su 5, 20, 40, mjestimice i 60 cm. Karakteristicno su stilolitizirani, najcesce paralelno slojevitosti, ali i mrežno. Fosilni sadržaj istraživanoga dijela stupa je izrazito osiromasen, ali je utvrđena alga Campbeliella striata (CAROZZI) ciji je raspon u mlađem titonu. Na temelju mikropaleontoloskih podataka koji definiraju starosti naslaga podine i krovine boksita stratigrafski raspon gornjojurske emrzije bio je od kasnoga oksforda do kasnoga titona. U taj raspon treba smjestiti i starost ležista boksita Pijetlov vrh, koji se je najvecim dijelom taložio tijekom kimeridža i starijega titona. Prema odnosima koje opisuju VRHOVCIC & MOJICEVIC (1983) vjerojatno su iste starosti i drugi boksiti u Srnetici. Istraživani lokalitet na Srnetici može se korelirati sa stratigrafski odgovarajucim gornjojurskim naslagama s boksitima u zapadnoj Hrvatskoj, u Istri. U podrucju između Poreca i Rovinja u identicnim stratigrafskim i facijesnim razvojima, s karbonatnom podinom i krovinom, nalaze se ležista boksita od kojih je najvece Mondolako u Rovinju. Geoloske odnose i okolise taloženja u tom podrucju opisali su VELIC & TISLJAR (1988). Podinu boksitima izgrađuju peletni pekstoni, skeletni vekstoni i ooidno-onkoidni grejnstoni oksforda i ranoga kimeridža. Boksit je kao i na Srnetici tamnocrvene boje, masivan, težak. U krovini su tzv. „ Kirmenjak vapnenci“ (poznati a-g kamen) zastupani ciklicnom izmjenom debeloslojevitih madstona s fenestralnim madstonima. Prepoznatljivi su i karakteristicni po mnogobrojnim horizontalnim i mrežnim stilolitima. Bilo bi zanimljivo istražiti gornjojurska boksitonosna podrucja u istocnoj Hercegovini i Crnoj Gori da bi se dobila jedinstvena paleogeografska slika i njihov stratigrafski položaj na citavom prostoru nekadasnje Jadranske karbonatne platforme.